Türk havacılık tarihine ve uçak sanayisine ilham veren, bu alanda adını tarihe altın harflerle yazdıran tayyareci Vecihi Hürkuş, vefatının 56’ncı yılında saygı ve rahmetle anılıyor.
Vecihi Hürkuş, 18 Ocak 1896’da İstanbul’da doğdu. İlkokulu Bebek’te okuyan Hürkuş, Üsküdar’daki Füyuzati Osmaniye Rüştiyesi ve Paşakapısı İdadisi’ndeki eğitiminin ardından Tophane Sanat Okulu’ndan mezun oldu.
Hürkuş, 1912’de gönüllü olarak Balkan Savaşı’na katıldı, daha sonra İstanbul Ordu Kumandanlığınca Beykoz Serviburun’daki esir kampına kumandanlık yapmaya başladı.
Hayallerini süsleyen tayyareciliğin eğitimini almak için Tayyare Makinist Mektebine giden Hürkuş, mezuniyetinin ardından Birinci Dünya Savaşı’nda Bağdat Cephesi’ne makinist olarak gönderildi ancak 2 Şubat 1916’da geçirdiği uçak kazasında yaralanınca yeniden İstanbul’a döndü.
Yeşilköy’deki tayyare mektebine giren ve ilk uçuşunu 21 Mayıs 1916’da gerçekleştiren Hürkuş, 15 Kasım 1916’da mezuniyet belgesini alarak pilot oldu.
Esir düşerek götürüldüğü adadan kaçmayı başardı
Hürkuş, 1917’de Kafkas Cephesi’ndeki 7. Tayyare Bölüğü’ne tayin oldu ve bu cephede düşürdüğü Rus uçağıyla adını tarihe “uçak düşüren ilk Türk tayyareci” olarak yazdırdı.
8 Ekim 1917’de düşürülen kullandığı uçağının Rusların eline geçmemesi için yakan Hürkuş, esir düşüp Hazar Denizi’ndeki Nargin Adası’na (Büyük Zire Adası) gönderildi. Buradan Azerbaycan Türklerinin yardımıyla kaçan Hürkuş, Birinci Dünya Savaşı sonlarında İstanbul’a geldi ve İstanbul Hava Müdafaa Bölüğü’ne tayin oldu.
Kurtuluş Savaşı’nda başarılı keşif uçuşları yaparak Yunan uçağını düşüren Hürkuş, kahramanlıkları nedeniyle 3 defa “TBMM Takdirnamesi” verilen tek kişi olarak kırmızı şeritli İstiklal Madalyası kazandı.
Türkiye’nin ilk uçağını üretti
Uçak tasarımı üzerine yoğunlaşan Hürkuş, savaşta Yunanlılardan kalan uçak malzemelerinden yararlanarak Türkiye’nin ilk yerli uçağı “Vecihi K-VI”yı 1924’te üretti.
Hürkuş, uçağı için uçuş müsaadesi istedi ancak uçabilirlik sertifikası için toplanan teknik heyette tayyareyi kontrol edecek personel bulunamadığından gecikmeler yaşandı. Lisans alamayan Hürkuş, 28 Ocak 1925’te “Vecihi K-VI” ile ilk uçuşunu yaptı, ancak izinsiz gerçekleşen uçuşu nedeniyle cezalandırıldı.
16 Şubat 1925’te Türkiye’de kurulan ilk sivil havacılık organizasyonu olan Türk Tayyare Cemiyeti (THK) kurucuları arasındaki ilk ve tek pilot olan Hürkuş’a “Türkiye’nin Baştayyarecisi” ünvanı verildi.
İlk sivil uçağı keresteci dükkanında yaptı
Yeni uçak model ve tiplerini tasarlamaya devam eden Hürkuş, Kadıköy Osmanağa Mahallesi Çuhadarağa Sokak’ta bir keresteci dükkanı kiraladı ve burada 3 ay içinde “Vecihi 14” uçağını imal etti.
İki kişilik, tek motorlu spor ve eğitim uçağı ilk uçuşunu 27 Eylül 1930’da Kadıköy’ün Fikirtepe semtinde gerçekleştirdi. “Vecihi 14” Türkiye’nin ilk sivil uçağı ve kendisinin de ürettiği ikinci uçak oldu.
İkinci uçağına uçuş izni almak isteyen Hürkuş’a, seyrüsefer vesikası verilmedi. Belgenin alınması için uçağı sökerek demir yoluyla Prag’a gönderen Hürkuş, gerekli sertifikaları Çekoslovakyalı heyetten aldı. Hürkuş, 25 Nisan 1931’de uçağına binerek Türkiye’ye döndü.
Hürkuş’un 27 Eylül 1932’de kurduğu ilk Türk sivil havacılık okulu “Vecihi Sivil Tayyare Mektebi”ne (VSTM) ikisi kız olmak üzere 12 öğrenci kaydoldu.
Deniz uçakları da yapmaya başlayan Hürkuş’un atölyesine gelen iş insanı Nuri Demirağ, o dönem bir uçak bedeli olan 5 bin lira yardımda bulundu. Hürkuş, 92 günde “Nuri Bey” adını verdiği tayyareyi bitirip, Beşiktaş’ta Nuri Bey’in konağının üzerinde selamlama uçuşu gerçekleştirdi.
Yine tek satıhlı “Vecihi XV” uçağına da üreten Hürkuş, 30 Ağustos 1933’te “Vecihi XIV” ve “Vecihi XV” ile “Nuri Bey Vecihi K-XVI” uçağıyla İstanbul’da gösteri uçuşu düzenledi.
Türkkuşu Mektebi
Hürkuş, 1934’te gelen bir teklif üzerine Vecihi Hayat Liselerini açmaya karar verdi ancak çeşitli zorluklarla karşılaştı. “Vecihi XIV” ve “Vecihi XV” tayyarelerini Türkkuşu Mektebine tahsis eden Hürkuş’un yetiştirdiği talebelerden bazıları eğitim için Rusya’ya gitti. Başarıların ardından Türkkuşu’nun İstanbul, Ankara, İzmir, Kayseri ve Adana’da açılan şubelerinde havacılık eğitimi verildi.
Uçak mühendisliği eğitimi için 1937’de Türk Hava Kurumu tarafından Almanya’ya gönderilen Hürkuş, 1939’da tayyare ve makina mühendisliği diplomasını aldı.
Hürkuş Hava Yolları
Vecihi Hürkuş, 1947’de 5 arkadaşıyla havadan zirai ilaçlama yapmak üzere “Türk Kanadı” şirketini kurdu. 29 Kasım 1954’te ise Hürkuş Hava Yolları’nı hayata geçirdi. Bankadan kredi çekerek 8 tayyare satın alan Hürkuş, uçuş izni alamadı. Uzun uğraşlar sonucu bazı koşullarda uçuş müsaadesi alabilen Hürkuş’un bir süre sonra önce uçuşları kısıtlandı, sonra tamamen men edildi.
Hürkuş, elinde kalan son uçağı “TC-ERK”i Maden Tetkik Arama Enstitüsünün emrinde kullandırıp Güneydoğu Anadolu’da toryum, uranyum ve fosfat arama çalışmaları yaptırdı.
Hürkuş 73 yaşında hayatı kaybetti
Ömrünün sonuna kadar Türk havacılığının gelişmesi için büyük çabalar sarf eden Vecihi Hürkuş, 16 Temmuz 1969’da beyin kanaması sonucu tedavi gördüğü Gülhane Askeri Tıp Akademisi’nde 73 yaşında hayatını kaybetti.
52 yıllık uçuş kariyerinde 102 farklı türde uçak uçuran, 30 bin saatten fazla havada kalan Hürkuş’un naaşı Ankara Cebeci Asri Mezarlığında bulunuyor.
Hürkuş’un adı yeni nesil temel eğitim uçağına verildi
Türk havacılığına önemli katkılar yapan Vecihi Hürkuş, vefatının üzerinden uzun yıllar geçmesine rağmen unutulmadı. Türk Hava Kuvvetlerinin pilot yetiştirmek için kullandığı yeni nesil temel eğitim uçaklarına “HÜRKUŞ” adı verildi.
Savunma Sanayii Müsteşarlığı ile Türk Havacılık ve Uzay Sanayii arasında 2006’da imzalanan protokolle başlayan “HÜRKUŞ Geliştirme Projesi” kapsamında 2 uçar prototip uçak ve 2 yapısal test uçağı geliştirildi.
Türkiye’nin ilk temel eğitim uçağı “HÜRKUŞ-A” ilk defa 29 Ağustos 2013’te havalandı. HÜRKUŞ-A, Avrupa Havacılık Emniyet Ajansı ve Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünden sertifika alan ilk Türk uçağı oldu. “HÜRKUŞ-B” ise ilk uçuşunu 30 Ocak 2018’de başarıyla yaptı.
“Herkes kendinde Vecihi Bey’den bir parça buluyor”
Tayyareci Vecihi Hürkuş Müzesi Derneği (TVHMD) Başkanı avukat Bahadır Gürer, AA muhabirine, Vecihi Hürkuş’un Türk havacılığına hizmet için çırpınan bir kişi olduğunu söyledi.
Havacılıkla ilgili yelpazesi geniş olan Hürkuş’un hayatının hayranlık uyandırdığını dile getiren Gürer, onun savaş, akrobasi ve test pilotu olmasının yanı sıra “öğretmen pilot” olduğunu vurguladı.
Gürer, Hürkuş’un havacılığın her alanında çalışma ve üretim yaptığını, deneyim ve bilgiye dayalı çalışmalar yürüttüğünü anlatarak, “Onunla ilgili ‘Ona kapıyı verseniz uçurur.’ derler. Ünlü fotoğrafçımız Ara Güler ile yapmış olduğum bir sohbette kendisi Vecihi Bey için ‘Delidir be.’ tanımlamasını yaptı. Hürkuş Hava Yollarının uçaklarının ve faaliyetlerinin tanıtımı için yapılan bir geziye Ara Güler de katılmış. ‘Yere baktığımız zaman uçağın içinden deliklerden yeri görüyorduk.’ diyor. Yani öyle korkusuz ve birtakım mecburiyetler altında bunu yapan bir insan” ifadelerini kullandı.
Hürkuş’un havacılığa merakının çocuk yaşlarda başladığını aktaran Gürer, şöyle devam etti:
“Onu havacı olmaya sevk eden en önemli olay İstanbul-Kahire seferinde pilotların çektiği çileler, gösterdiği üstün kabiliyetler, direnişler. Bütün bunlardan besleniyor Vecihi Bey. Dolayısıyla onun için bir şey yapmamak mümkün değil. Vecihi Hürkuş’un adını duyan, onun hakkında birkaç şey bilen insanlar bile çok heyecanlanıyor. Bu heyecan tabii çok güzel. Başta uçucular olmak üzere herkes kendinde Vecihi Bey’den bir parça buluyor. Kendisi ile Vecihi Bey’i özdeşleştiriyor. Bu çok önemli bir şey. Yani bir havacılık okulu öğrencisinden bir generale kadar Vecihi Bey ile paralellik kuruyorlar.”
Bu gönderi kategorisi hakkında gerçek zamanlı güncellemeleri doğrudan bildirim almak için tıklayın.
