Son yıllarda hava trafiği ile ilgili en çok konuşulan konulardan biri, kuş çarpması kazalarının artmasıdır. Hava yolları, pilotlar ve hava trafik kontrolörleri bu tür kazaların önlenmesi için sürekli çaba sarf etseler de dünya genelinde kuş çarpması olayları giderek daha sık yaşanmaktadır. Bu konuda düzenli raporlar hazırlayan kurumlar genellikle havacılık sektöründe uzmanlaşmış kuruluşlar ve düzenleyici (regülatör) otoriteler olmaktadır. Bu alanda öne çıkan ve yıllık raporlar yayınlayan kurumlardan biri de Amerikan Federal Havacılık İdaresi (Federal Aviation Administration, FAA)’dir. FAA’nın raporlarına göre, Amerika’da gerçekleşen kuş çarpması sayısı 1990 yılında 2.023 iken, 2022 yılı itibarıyla bu sayı 16.612’ye yükselmiştir. Peki, bu artışın arkasındaki sebepler nelerdir? Neden bu kadar büyük bir artış yaşanmaktadır?
Önde gelen nedenlerden biri, kuş popülasyonlarının artışıdır. Ekosistemlerdeki değişimler ve vahşi yaşamı koruma çalışmaları, bazı kuş türlerinin sayısının artmasına katkı sağlamıştır. Özellikle şehirlerde ve tarım alanlarında daha fazla gıda kaynağı ve yaşam alanı sağlanması, kuşların bu bölgelerde yoğunlaşmasına yol açmıştır. Aynı zamanda, bazı kuş türlerinin göç yollarındaki değişiklikler de bu artışa sebep olmaktadır. Kuşların sıkça karşılaştığı ve uçtuğu güzergâhlar ise bu kazaların yaşanma olasılığını artırıyor.
İkinci önemli sebep ise hava yolu taşımacılığındaki hızlı büyüme, uçakların sayısının artmasına neden oldu. Daha fazla uçuş, kuşların karşılaştığı uçakların sayısını artırdığı için kazaların yaşanma riski de yükseldi. Ayrıca, bazı büyük havaalanlarının çevresindeki doğal yaşam alanlarının genişlemesi, kuşların uçuş güzergâhlarında yer alan havaalanlarına daha yakın olmasına neden olabiliyor.
Kuş çarpması kazalarının sıklığını etkileyen bir diğer faktör ise havaalanlarının konumu ve yapısıdır. Havaalanlarının özellikle büyük şehirlerin yakınlarında yer alması, kuşların bu alanları sıkça kullanmasına yol açmaktadır. Havaalanlarının çevresinde, kuşların beslenme ve barınma alanları olarak kullanılan tarım arazileri, göletler ya da çimenlik alanlar bulunabiliyor. Bu alanlar, kuşların yakınında yer alan uçuş güzergâhlarına olan ilgisini artırıyor. Ayrıca, havalimanlarının modernizasyonu sırasında kuşların barınmasına uygun alanların sağlanması da kazaların artmasına neden oluyor. Kuş çarpmaları oranı uçağın uçuş fazına, günün saatine ve mevsimlere göre değişmektedir. Kuş çarpmaları genellikle uçağın iniş, kalkış ve tırmanma fazlarında görülmektedir. Kuşlar en sık havaalanlarının yakınında bulunurlar ve buralarda daha düşük irtifalarda uçma eğilimindedirler. Bu da uçaklarla karşılaşma olasılıklarını artırır. 1990-2022 yılları arasında kaydedilen kuş çarpması olaylarının %71’i yerden 0-500 fit arasındaki yüksekliklerde meydana gelmiştir. Bunun ana nedeni ise kuşların beslenmek, dinlenmek ve göç etmek amacıyla bu irtifalarda uçmalarından kaynaklanmaktadır. Öte yandan, kuş çarpması olayları günün herhangi bir saatinde gerçekleşebilir. Işık koşulları, sıcaklık ve yiyecek bulunabilirliği gibi faktörler gün boyunca kuş hareketlerini önemli ölçüde etkiler. Günün farklı dönemleri (şafak, gündüz, alacakaranlık ve gece) dikkate alındığında kaydedilen kuş çarpmalarını %62’si gün ışığında meydana gelir. Bu kritik konular göz önüne alındığında havaalanlarında yaban hayatı yönetimi uygulamalarının ve kuş çarpmalarını önlemeye yönelik stratejilerin ne kadar önemli olduğu görülmektedir. Havaalanı çevresindeki su kaynaklarının yönetimi, bitki örtüsü yönetimi ve çevresindeki çöp sahalarının yönetimi sağlanmalıdır. Bazı durumlarda havaalanı çevresinde mevcut bölgelerdeki otların ve kuşlar için potansiyel besin kaynaklarının olduğu yerlerin bazı kimyasallarla yok edilmesi alternatifi bile uygulanmıştır. Ancak bu önlemler çevre ve biyoloji uzmanlarının katkısıyla ve içinde bulunulan doğal çevreye zarar vermeden alınmalıdır.
Kuş çarpmasının artmasındaki diğer önemli nedenlerden birisi de gelişen teknoloji ile daha sessiz ve daha az sayıda turbofan motor kullanılan modern yolcu uçaklarının gelişmesidir. Yeni nesil turbofan motorlar, gürültü kirliliğini azaltmak ve yakıt verimliliğini artırmak için tasarlanmışlardır. Fakat bu gelişmiş motorlardaki ses seviyesinin az olması kuşların tehlikeyi fark etmelerini zorlaştırmakta ve kuş çarpması sayısının artmasına sebep olmaktadır.
Aslında günümüzün en önemli sorunlarından olan iklim değişikliği, kuşların göç yollarını etkileyen önemli bir faktördür. İklim değişikliği nedeniyle bazı kuş türlerinin geleneksel göç yolları değişmektedir. Hava koşullarındaki ani değişiklikler, kuşların yer değiştirmesinde düzensizliklere yol açabiliyor ve bu da uçaklarla daha fazla çarpışmalarına neden olabiliyor. Aynı zamanda, sıcaklık artışları kuşların kışlama alanlarını daha kuzey bölgelere kaydırmaktadır. Bu da kuşların daha fazla insan yerleşim alanı ve uçuş rotası üzerinde hareket etmeleri anlamına gelmektedir. İklim değişikliği ile havaalanı yönetimlerinin kuş türlerini ve hareketlerini inceleyerek yeni önlemler alması gerekmektedir.
Kazaların sayısını azaltmanın yolu, bazı temel faktörlerin dikkate alınmasından geçer. Gelişen hava taşımacılığı sektörüne rağmen, bazı havaalanlarında kuşlarla mücadele için yeterli teknolojik altyapı ve güvenlik önlemleri hâlâ sağlanamamıştır. Kuşları uzak tutmak için kullanılan çeşitli teknolojiler ve yöntemler (örneğin; radar sistemleri, sesli cihazlar ve avcı kuşlar) her havaalanında aynı seviyede etkin bir şekilde uygulanmamaktadır. Bu durum, bazı bölgelerde kuş çarpması kazalarının artmasına yol açmaktadır. Ayrıca bazı bölgelerdeki kuş çarpması raporlarının hazırlanması eksik ve yetersiz kalmaktadır. Kuş çarpmalarının doğru ve eksiksiz bir şekilde raporlanması, alınan tüm verilerin analiz edilmesi sayesinde havaalanı çevresinde alınabilecek önlemler konusunda yardımcı olmaktadır. Diğer bir konu ise regülasyonlardaki yeterliliğin sorgulanması olabilir. Zira hava araçları için mevcut olan Amerikan Federal Havacılık İdaresi / Avrupa Hava Emniyeti Ajansı (European Union Aviation Safety Agency, EASA) regülasyonlarında modifikasyonlar ile bu kazaların yaşanması en aza indirgenebilir. Var olan regülasyonlarda ana kontrol parametresi kuş ağırlığı ve tasarım girdi sağlayan hava aracı hızıdır. Bu sayede tasarlanan hava araçları doğal olarak artışa neden olan kuş çarpması olaylarına karşı daha dirençli olarak artık olayın kaza statüsünden çıkmasına imkân sağlayabilir. Dolayısıyla hava araçlarında uçuş kritik parçaların daha sertleştirilmiş regülasyonlarla uygun tasarımının yapılarak bu hasarların minimum seviyeye indirilmesi sağlanmalıdır. Özellikle helikopter gereksinimlerinde kuş ağırlığının arttırılması uluslararası platformlarda tartışılmaktadır. Bir diğer konu ise pilotların bu tarz olaylarda reaksiyonlarının reel anlamda geliştirilmesine yönelik eğitimlerin arttırılması farkındalık düzeyini arttırabilir. Eğitim içeriklerinde istatistiki olarak ve potansiyel çarpma bölgeleri ile tetiklenecek kaza ihtimalleri öncesi pilotların uygulayacakları acil durum farkındalık prosedürlerine yer verilebilir.
Sonuç olarak, kuş çarpması kazalarının artmasının birçok nedeni olsa da bu sorunla mücadele etmek için yapılması gerekenler oldukça nettir. Havaalanlarının çevresindeki kuş popülasyonlarının yönetimi, hava trafiği yoğunluğunun denetlenmesi, teknolojinin etkin bir şekilde kullanılması ve iklim değişikliği ile mücadele gibi adımlar, regülasyon modifikasyonları ile tasarım değişiklikleri bu kazaların önlenmesinde ve etkisinin azaltılmasında önemli rol oynayacaktır. Ayrıca, hava yolu şirketlerinin pilotlarını, hava trafik kontrolörlerini ve yer hizmetlerini daha fazla eğitmesi, kuş çarpmalarına karşı farkındalığı artırması gerektiği unutulmamalıdır. Kuş çarpmalarından kaçınılması imkânsız gibi görünse de ölümcül kazaların tetikleyicisi olmaması için gerekli önlemlerin hayata geçirilmesi önemlidir.
Yazarın Diğer Yazıları
Bu gönderi kategorisi hakkında gerçek zamanlı güncellemeleri doğrudan bildirim almak için tıklayın.
